Sunday, January 15, 2012

Μια προσωπική ανάγνωση αποκαλύπτει


Τον τελευταίο καιρό με αφορμή το νέο τρόπο διδασκαλίας των λογοτεχνικών κειμένων στο λύκειο, αυξήθηκε το ενδιαφέρον μου για ξεσκόνισμα θεωρητικών εργαλείων της λογοτεχνίας. Η πιθανότερη εξήγηση γι' αυτό είναι ότι όσο αυτά δεν προορίζονται για παπαγαλία από τους μαθητές, μπορούν να ξαναγίνουν αυτό που εξαρχής προορίζονταν:κλειδιά για την ανάγνωση, προαγωγοί αισθητικής απόλαυσης, ψιθυριστές μικρών μυστικών που κρύβουν τα λογοτεχνικά κείμενα.
Ξαναδιαβάζοντας λοιπόν για την διακειμενικότητα από το εξαιρετικό σχολικό βιβλίο "Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων"- που παρεμπιπτόντως είναι το καλύτερο στο είδος του που έχω διαβάσει και το χρηστικότερο διδακτικά- συνειδητοποίησα πόσο "μεταφυσικός" τείνει να είναι ο ρόλος της και πόσο αγγίζει την ίδια την ουσία του λογοτεχνικού φαινομένου. Τα κείμενα που "συνομιλούν" μεταξύ τους πέρα από εποχές, ρεύματα, εθνικότητες, γλώσσες κλπ αντιστοιχούν τελικά στην ίδια μαγική "συνομιλία" του αναγνώστη με το έργο, που ποτέ δεν μπορεί να καταλάβει και να εξηγήσει αντικειμενικά τους όρους της, ακόμα κι αν είναι θεωρητικά εξοπλισμένος γι' αυτό. Άλλωστε ο κάθε αναγνώστης στην ουσία "γράφει" το δικό του έργο πάνω στο έργο που διαβάζει, που ποτέ δεν ταυτίζεται με αυτό που γράφει ένας άλλος αναγνώστης, ούτε με αυτό που βγαίνει από τα χέρια του δημιουργού.
Το εκπληκτικό είναι όμως πόσο κρυφοί είναι οι κώδικες αυτής της ανάγνωσης, ακόμα και για πολυδιαβασμένα και πολυαγαπημένα αναγνώσματα.
Ας πούμε, πάντα αναρωτιόμουνα για τη μεταφυσική συγκίνηση που μου προκαλεί μια στροφή των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Σολωμού, σε τέτοιο βαθμό που να μην επιχειρώ ποτέ να τη διαβάσω στην τάξη, για να μην γίνει το μάθημα ...μελό.
ΧΙΙ

Και βλέπω πέρα τα παιδιά και τες αντρογυναίκες

γύρου στη φλόγα π' άναψαν, και θλιβερά τη θρέψαν

μ' αγαπημένα πράματα και με σεμνά κρεβάτια,

ακίνητες, αστέναχτες, δίχως να ρίξουν δάκρυ·
και γγιζ' η σπίθα τα μαλλιά και τα λιωμένα ρούχα.

Γλήγορα, στάχτη, να φανείς, οι φούχτες να γιομίσουν.


Είναι εκεί που οι πολιορκημένες γυναίκες, λίγο πριν από την Έξοδο, καίνε τα κρεβάτια τους, για να μην τα μαγαρίσουν οι εισβολείς.
Πού τις ξέρω εγώ αυτές τις "αντρογυναίκες" που σε λίγο θα ντυθούν με ανδρικά ρούχα και θα πάρουν όπλα, για να περάσουν μέσα από τις τάξεις των πολιορκητών;
Γιατί να με συγκινεί τόσο μια τέτοια πράξη, τόσο ξένη με τα ήθη και τη νοοτροπία του καιρού μου; Σήμερα το τελευταίο πράγμα που θα σώζαμε σε μια τέτοια περίπτωση θα ήταν το κρεβάτι, με ό,τι αυτό συμβολίζει.
Κι όμως εκεί μαγεμένη κάθομαι δίπλα στη φωτιά χρόνια τώρα, κοιτάω αυτά τα χέρια, να γεμίζουν με στάχτη, ιερή στάχτη, κι όσο αυτές μένουν αδάκρυτες κι αστέναχτες, τόσο εγώ να παλεύω με μια αδιάκριτη και αμήχανη συγκίνηση.
Δεν ξέρω πότε κατάλαβα το γιατί. Σαν σε όνειρο μου αποκαλύφθηκε το μυστικό. Οι αντρογυναίκες αυτές μου είναι τόσο γνώριμες γιατί είναι οι γυναίκες του τόπου μου. Ακόμα κι αυτό το πρώτο συνθετικό αντρο- πρέπει να λειτούργησε συνειρμικά προς αυτό. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Αυτός ο τύπος γυναίκας, που γίνεται άντρας για να τα βγάλει πέρα, όσο οι άντρες λείπουν στα καράβια ή στην ξενιτιά είναι ο παραδοσιακός τύπος γυναίκας του νησιού μου. Φαίνεται πως ζώντας κοντά τους από παιδί είχα ζήσει πολλές τέτοιες αναμμένες "φωτιές" να κρατάνε άσβηστη τη φλόγα τους. Όταν εκείνοι έλειπαν κι εκείνες νέες, όμορφες, έριχναν τα νιάτα τους, τις ανάγκες του κορμιού τους, της ψυχής τους σε τέτοιες φωτιές, για να μη μαγαρίσουν την ιερότητα του κρεβατιού τους.
Αυτή λοιπόν η τόσο προσωπική και βιωματική ανάγνωση ενός κλασικού κειμένου, δείχνει πόσο δύσκολο είναι να ξεκλειδώσεις τα μυστικά του, ακόμα κι αν κρατάς τα κατάλληλα ερμηνευτικά εργαλεία, πόσο μάλλον όταν απαιτείς να γίνει αυτό μονοδιάστατα και δογματικά από κάθε αναγνώστη-μαθητή.
Ελπίζω τουλάχιστον αυτή η συγκίνηση που μετέθετα στις πολιορκημένες του Σολωμού να μετριαστεί τώρα που βρήκε τον πραγματικό της αποδέκτη.

8 comments:

Ψαράκης Κ. said...

ωραίο!

meril said...

Tι να πω...
"κλειδιά για την ανάγνωση"
κλειδιά να σου ανοίξουν την ψυχή να δεχτείς τις λέξεις του συγγραφέα -ποιητή....
Λέξεις εικόνες που χουν γίνει οικείες μέσα από προσωπικά βιώματα
και σε οδηγούν στη συγκίνηση...

σ' ευχαριστώ πραγματικά φιλενάδα για όσα ασπό καρδιάς έγραψες κι ελπίζω να συνεχίσεις να γράφεις

gyristroula2 said...

Ευχαριστώ Κωστή!

gyristroula2 said...

μεριλάκι, ευχαριστώ σε!

Θερσίτης said...

Τι όμορφο το κείμενό σου και πόσο βιωματικό. Πόσο βιωματική η ερμηνεία της λογοτεχνίας. Αυτό θαρρώ πως μόνο οι μεγάλοι (με μ κεφαλαίο) το καταφέρνουν. Βέβαια πρέπει να σημειώσω πως αλίμονο η νέα γενιά, μια γενιά που δεν βίωσε τη ζωή στην τραχύτητά της και στην αυθεντικότητά της, μια γενιά μάλλον virtual, είναι πολύ δύσκολο να κοινωνήσει στην εμπειρία που μας μεταφέρεις με την ανάρτηση αυτήν.
Κλείνω προσκυνώντας το μεγαλείο του μπάσταρδου Ποιητή μας.

gyristroula2 said...

Θερσίτη μου, αυτό ακριβώς, δεν βίωσαν τη ζωή και χωρίς βιώματα δεν σε αγγίζουν τέτοια κείμενα, κακά τα ψέματα. Να όμως, άμα τους δείξουμε το δρόμο κάποιοι θα πάνε κάποτε, θα αναζητήσουν αυτό που είχαν έστω επιδερμικά υποψιαστεί.
Όσο για τον αγαπημένο μπάσταρδο, τι να πω, βασανίστηκε πολύ, τίποτε δεν του χαρίστηκε, γι' αυτό ακόμα μιλάει στην ψυχή μας. Ό,τι κατέκτησε είναι ακριβοπληρωμένο.

Διονύσης Μάνεσης said...

Τι να πρωτοσχολιάσει κανείς εδώ μέσα! ( Καλησπέρα, καλησπέρα)

Δεν είναι ότι σε παρασέρνει το τρυφερό κείμενο. Είναι και η ουσία του, μέρος της οποίας αναδεικνύει ο Θερσίτης με την αναφορά στη βιωματικότητα.

Χώρος για - δημιουργική, ελπίζω -διαφωνία: Κάθε εποχή έχει προσφέρει τα βιώματά της, ακόμα και τα virtual, όπως είπατε. Οι σημερινοί νέοι θα έχουν ένα βιωματικό προβάδισμα από μας σε άλλου είδους κείμενα, τα οποία, ούτως ή άλλως προκύπτουν, θα πρικύψουν. Κι η μεγάλη λογοτεχνία, μπάσταρδη ή όχι - κι αν είναι ακόμα καλύτερα:-) - θα φανεί όταν καταφέρει και διασχίσει το χρόνο και ακουμπήσει δέκτες με διαφορετικά βιωματικά υποστρώματα.
Σ' αυτό βλέπω πολλή ομορφιά.

( Ξέρω, ξέρω, Αναστασία μου, δε λέω και σοφά πράγματα, αλλά, έλα, να μην κάνω ένα σχολιάκι κι εγώ;)

Πολλά φιλιά

gyristroula2 said...

Το σχολιάκι σου, Διονύση, καθόλου αυτονόητα δεν λέει.
Και η λογοτεχνία ή θα μιλήσει τη γλώσσα του καιρού της ή θα παραμείνει σιωπηλή στα μουσεία, εκεί που όλοι θα τη θαυμάζουν, αλλά κανείς δεν θα τη διαβάζει πραγματικά.
Καλή δύναμη, ομότεχνε!

Cyber Sex

  Όταν πρωτομπήκε στο ίντερνετ, εκεί στα μισά της τελευταίας δεκαετίας του προηγούμενου αιώνα, σκέφτηκε ότι είχε μια ωραία ευκαιρία να βελτι...